Tekst Rob Hoen
Foto’s © Alamy/Christoph Keller/Keith Mundy/Jake Lyell en brochurecollectie Rob Hoen

Een wereldwijde hit

Stel je voor: het is 2025. Als liefhebber van de Citroën DS wandel je door de stoffige straten van Harar. Dat is een middelgrote stad in het oosten van Ethiopië. Je bent op zoek naar een taxi in het hectische stadscentrum. Voor een hotel steek je je hand omhoog. En tot je verbazing stopt er geen moderne minibus, maar verschijnt er een zwerm felblauwe oude Peugeots 404, alsof je in een tijdmachine bent gestapt. Deze auto’s hebben de tand des tijds niet alleen overleefd, ze lijken wel aan een zevende leven begonnen. Gedeukte bumpers, scheve wielen, kleurrijke laklagen met veel plamuur en geen airconditioning. Tóch rijden ze nog steeds dagelijks door de stad. De Citroën DS als tijdgenoot van de 404 zul je zeker hier niet meer tegenkomen.

Lees hier alle tot dusverre verschenen afleveringen van DS-Tijdgenoten.

Met dit beeld in gedachten openen we de derde aflevering van DS-tijdgenoten, de online serie waarin auto’s onder de loep genomen worden die in dezelfde periode op ‘s-Heerenwegen reden als de Citroën DS. In deze editie staat de Peugeot 404 centraal, ooit getest door de Duitse autojournalist Rainer Günzler, toen dit model al een paar jaar op de markt was (1964). Zijn oordeel had toen nog niets met de intussen klassieke status te maken. Daarvoor moest de tijd nog z’n werk doen. Maar dat maakt de vergelijking des te interessanter: hoe werd de 404 toen gezien, en waarom kochten 404-rijders geen DS. Dat blijkt uit het pragmatisme van het koperpubliek. Deze contemporaine klassieke roadtest maakt weer duidelijk: het gaat vooral over wat een auto kan of niet kan en wat hij kost in dagelijks gebruik. Emotie en beleving staat minder centraal in vergelijking met hedendaagse rijtesten.

Solide

Maar hoe komt het dan dat er in Afrika nog zoveel 404’s rijden? Er zitten veel exemplaren tussen met meer dan 1 miljoen kilometers achter de kiezen. In veel Afrikaanse landen staat de 404 bekend als de auto die alles overleeft. Beroerde wegen, verzengende hitte en ook bij slecht onderhoud: de 404 bleef het gewoon doen. Hij kreeg bijnaam als ‘de kameel van de weg’ vanwege zijn uithoudingsvermogen.
De Peugeot 404 staat bekend om zijn uiterst betrouwbare en eenvoudige mechaniek. Geen ingewikkelde constructies, de ijzersterke 1.6-benzinemotor en de eenvoudige, onderhoudsarme Indenor-diesel (Société Industrielle de l’Est et du Nord) met een chassis dat goed bestand is tegen abominabele wegen. Onderdelen van de 404 zijn vaak goedkoop en lokaal (nog) beschikbaar. De meeste Peugeot-onderdelen worden gehaald bij speciale 404-sloperijen. Dankzij de eenvoudige techniek kunnen lokale monteurs of zelfs amateurs de auto’s repareren, zonder geavanceerde apparatuur.
Peugeot exporteerde de 404 in grote aantallen naar landen in Afrika, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika en groeide daar tot een symbool van degelijkheid. In veel Afrikaanse landen zie je ze nog als taxi’s, pick-ups of familieauto’s. Hoewel de productie in Frankrijk stopte in 1975, werd de 404 in landen als Kenia, Nigeria, Argentinië en zelfs Chili nog jarenlang gebouwd. In sommige landen liep de productie zelfs tot begin jaren negentig door. Van de in totaal 2.885.374 gebouwde 404’s zijn er 1 miljoen buiten Europa gemaakt.

Cultstatus

De Peugeot 404 is in Afrika veel meer dan een oude auto. Het is levend erfgoed. Zijn cultstatus blijkt uit zijn blijvende zichtbaarheid, zijn plek in de volkscultuur en de emotionele band die mensen met hem hebben. De oude brikken worden liefdevol onderhouden en vaak verfraaid met kleurrijke patronen of zelfs kunst. Natuurlijk zijn er onderdelen simpelweg versleten. De oorspronkelijke buitenspiegels zijn vervangen door die van bijvoorbeeld Toyota. Wees niet verbaasd als je vanaf de achterbank een Mercedes-Benz stuurwiel ziet in een 404. Het motto is: als het maar werkt. Het vergane dasboard wordt met een doek bedekt en de niet meer werkende snelheidsmeter… Je hoeft daar niet te weten hoe hard je rijdt. Originaliteit is daar een ruim begrip.

Peugeot 404 (1960-1975)

Maar nu terug naar het begin van de Peugeot 404. Waarom werd dit model door Peugeot op de markt gebracht? Aan het eind van de jaren vijftig zat Peugeot midden in een strategische omslag. Het merk wilde zijn imago opfrissen én zijn marktaandeel uitbreiden, met name in het middenklasse segment. Zijn voorganger – de Peugeot 403 – was degelijk maar inmiddels wat verouderd en had zijn hoogtepunt qua verkopen wel gehad. Het werd tijd voor een nieuw model dat modern oogde. Niet zo radicaal zoals de Citroën DS, maar wel met veel comfort. Er moest een breder publiek bereikt worden. Hij moest betrouwbaar en robuust zijn voor dagelijks gebruik én exportmarkten. En hij moest technisch eenvoudig genoeg zijn voor onderhoud overal ter wereld. De combinatie van robuust en comfort was een uitdaging voor de constructeurs.

Koetswerk

De carrosserie van de Quatre Cent Quatre werd ontworpen door het Italiaanse ontwerphuis Pininfarina. In het oosten van Frankrijk sloegen de poorten van de Sochaux-fabriek open voor deze bijzondere samenwerking met het vermaarde bureau, geroemd om zijn tijdloze elegantie en functionele vormgeving die ook nog eens een breed publiek aanspraken. Pininfarina had al succesvol samengewerkt met Peugeot aan de 403. Enzo Ferrari reed in de jaren vijftig niet voor niets in een Peugeot 403 als dagelijkse auto. Die samenwerking werd voortgezet met de 404. De 404 was een logische evolutie van de Peugeot 403.
Hoewel de 403 ronder en traditioneler oogde, kreeg de 404 scherpere lijnen en een meer hoekige, moderne uitstraling, passend bij de veranderende esthetiek van de jaren zestig.
Het doel was om een auto te ontwerpen die zowel modern als duurzaam was, en die zou voldoen aan de uiteenlopende eisen van Europese én internationale markten. Het ontwerp van de 404 wordt vaak geprezen om zijn tijdloze elegantie, strakke lijnen en ingetogen klasse. De relatief grote ramen gaven het interieur een lichte, open sfeer en verbeterden het zicht naar buiten. Dit was een belangrijke verkoopfactor in die tijd. Pininfarina bracht een subtiele Italiaanse flair in het ontwerp, met een perfecte balans tussen functionaliteit en schoonheid. Dit gaf de 404 een universele aantrekkingskracht, zowel in Frankrijk als op internationale markten.
Het was een belangrijk voorbeeld van Pininfarina’s invloed op de auto-industrie in die tijd. Het ontwerp van de Peugeot 404 was gedeeltelijk geïnspireerd door de grote Amerikaanse sedans uit de jaren vijftig. Dit is vooral te zien in de staartvinnen aan de achterkant. Dit gaf de auto een modern en licht futuristisch karakter in het toenmalige straatbeeld. De rechte, gestroomlijnde lijnen en relatief grote glaspartijen waren bedoeld om de auto ruimtelijker en moderner te laten ogen. Toen was dat een trend was in de internationale autodesignwereld.

Schuifdak

Peugeot heeft een traditie als het gaat om schuifdaken. De 403 en 203 werden al vaak met deze extra uitgerust. Die traditie wordt voortgezet met de Peugeot 404 en werd relatief vaak uitgerust met een schuifdak, iets wat minder gebruikelijk was bij auto’s van andere merken in die tijd. Dit kwam door de ontwerpvisie van Peugeot, die de 404 positioneerde als een middenklasse auto met nét wat meer comfort. Een toit ouvrant verhoogde het rijplezier door extra licht en ventilatie en paste bij de ingetogen uitstraling van de auto. Bij veel uitvoeringen van de Peugeot 404 werd een schuifdak aangeboden als optie of was het standaard in de luxere uitvoeringen. Omdat andere merken dit vaak alleen in topmodellen aanboden, kwam het daar minder voor. De 404 was populair in warme landen zoals Afrika, Zuid-Amerika en het Midden-Oosten, waar ventilatie belangrijk was. Peugeot bood het schuifdak in deze regio’s vaak standaard aan en werkte samen met gespecialiseerde leveranciers, waardoor de kosten laag bleven en de functie breed toegankelijk was. De Citroën DS werd zelden geleverd met een schuifdak. DS-liefhebbers bouwen vaak een roldak achteraf in. Qua esthetiek niet de mooiste oplossing.

Vering, ruimte en rust

Voorzien van achterwielaandrijving stond de Peugeot 404 bekend als een van de meest comfortabele auto’s van zijn tijd. Hij heeft een starre achteras, maar wel een die bijzonder goed ontworpen is voor comfort en stabiliteit. De 404 stond bekend om zijn uitstekende rechtuit-stabiliteit bij hogere snelheden. De geluidsisolatie was bovengemiddeld, wat bijdroeg aan een stille cabine. De stoelen waren breed, goed gewatteerd en ergonomisch voor zijn tijd. Ze deden zeker niet onder voor de fauteuils van de Citroën DS. Er was veel beenruimte en hoofdruimte, zowel voor- als achterin. Het grote raamoppervlak droeg bij aan de ruimtelijke beleving in de auto. Een belangrijke bijdrage aan het rijcomfort gaf de hydrovac.  Dat is een vacuümondersteund remsysteem dat de kracht van de bestuurder bij het remmen versterkt. Het is een belangrijk onderdeel van het remsysteem en zorgt ervoor dat het remmen minder fysieke inspanning vereist, waardoor de auto veiliger en comfortabeler te besturen is. De rembekrachtiger maakt het mogelijk om met minder inspanning het rempedaal in te drukken, wat vooral handig is bij zware belading of lange ritten. Door de extra kracht die wordt geleverd door de hydrovac, reageert het remsysteem sneller. De hydrovac was bijzonder nuttig in de Peugeot 404, een auto die vaak werd gebruikt in uitdagende omstandigheden, zoals in heuvelachtige gebieden of met zware belading. Maar het systeem is gevoelig voor slijtage en defecten, zoals lekkages in de vacuümslang of problemen met het membraan. Een defecte hydrovac kan resulteren in een hard rempedaal en een verminderde remwerking.

Zelfdenkende ventilateur

De Peugeot 404 had, in een tijd waarin koeltechniek bestond uit een permanent draaiende koelfan een bijzonder gadget: de zelfdenkende ventilateur. De constructeurs bedachten de zelfdenkende ventilator die pas begon te draaien als de motortemperatuur daarom vroeg.
De voordelen waren tastbaar en subtiel, want minder lawaai en minder benzineverbruik. Er werd minder vermogen gevraagd om de motor sneller op te warmen. Vandaag de dag is dit een standaard issue, maar in de jaren zestig was dit echt een nouveauté. Bij een Citroën DS blaast de ventilator gelijk vanaf de start, vertraagt de opwarming van de motor en zorgt de aandrijving van het hydraulisch systeem per definitie voor een hoger verbruik.

Laagdrempeligheid

In vergelijking met de Citroën DS is de 404 een veel laagdrempeliger auto. Tenminste voor potentiële kopers en de vox populi tijdens de productiejaren. Bovendien was er nog steeds het onbetrouwbare imago rond de eerste productiejaren van de DS19. Dat verklaart ook de grotere populariteit van deze auto in vergelijking tot de DS, los van de prijs van beide modellen. Want een wat luxere uitgevoerde 404 was goedkoper dan een standaard DS.
Als chauffeur voel je je vaak sneller thuis in een Peugeot404 dan in een Citroën DS, en dat heeft vooral te maken met rijgedrag, gebruiksvriendelijkheid en voorspelbaarheid. De Peugeot 404 heeft een klassiek stuurgevoel, met een conventionele ophanging en een voorspelbare reactie op het wegdek. Bij De DS daarentegen de remmen werken met een zeer sterk bekrachtigde remknop (paddenstoel) in plaats van een traditioneel rempedaal. Iets wat in latere modellen van Citroën nooit navolging gehad heeft. Dit vraagt meer gewenning. Er zijn verhalen bekend dat de bijrijder in een DS bij de eerste remactie van de nieuwbakken chauffeur in een DS met zijn hoofd op het dashboard terechtkwam.
De Peugeot heeft een gewone handgeschakelde versnellingsbak (of optioneel een automatische), wat voor de meeste bestuurders vertrouwd aanvoelt. De Citroën heeft een halfautomatische versnellingsbak, waarbij je zonder koppeling schakelt. Dit voelt in het begin heel anders aan en kan verwarrend zijn voor nieuwe bestuurders. Daarom brengt Citroën vanaf februari 1963 de DS met een mechanische bak op de markt. De ID had altijd al een gewone versnellingsbak.
De Quatre Cent Quatre geeft duidelijke feedback door het stuur en de ophanging, waardoor je altijd voelt wat de auto doet. Dit geeft een gevoel van controle. De DS daarentegen zweeft als een ruimteschip door de hydropneumatische vering. Dit maakt hem supercomfortabel, maar je voelt minder wat er onder je gebeurt. Dat kan even wennen zijn.
De Peugeot 404 heeft een eenvoudige techniek, waardoor reparaties makkelijk zijn en je minder snel bang hoeft te zijn voor storingen. De DS heeft een complex hydropneumatisch systeem, dat gevoelig is voor lekkages en meer onderhoud vereist. Dit kan onzekerheid geven als je niet gewend bent aan de techniek. Maar bij regelmatig onderhoud hoeft dat niet zo een probleem te zijn. Stap in een 404 en je kunt direct wegrijden zonder speciale uitleg. In een Citroën DS moet je bijvoorbeeld wachten tot de vering zich heeft opgebouwd na het starten, wat even wennen is. Daarom wint de Peugeot het op laagdrempeligheid. De rest is een kwestie van smaak en esthetiek.

Modellen

De 404 is geleverd als berline, break, coupé en een zeer fraaie en elegante cabriolet. Het is een carrosserie die gerust kan concurreren met de creaties van Chapron voor de DS cabriolet. Daarnaast bestaat er nog een pick-up variant met of zonder huif. De allereerste modellen hadden een 1500cc viercilinder motor, later werd dat een 1600cc. Er bestaan ook twee varianten van de Indenor-diesel. Bijzonder zijn de 404 zijn de modellen met Kuglerfischer injectie, dat is een mechanische directe brandstofinjectie die al in 1961 op de markt kwam. Citroën komt pas in 1969 met een elektronische injectie. De ID/DS is nooit met een dieselmotor geleverd. Het topmodel onder de berlines is de 404 Super Luxe, vergelijkbaar de DS Pallas uitvoeringen; veel chroom en strips, schuifdak en lederen bekleding.

Rainer Günzler

Hieronder is de video te zien van een roadtest met de Peugeot 404 met Rainer Günzler. Hij was een Duitse autojournalist, vooral bekend in de Duitstalige wereld vanwege zijn diepgaande kennis van auto’s en zijn werk voor verschillende autoprogramma’s en publicaties. Hij werd gezien als een gerespecteerde stem binnen de automotive gemeenschap en heeft een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de journalistiek in deze sector. Hij kon auto’s op een beschaafde wijze helemaal afbranden. Dat doet hij overigens niet in deze test uit 1964 met deze Peugeot, al blijven er natuurlijk altijd wel puntjes van kritiek. Zo is Günzler niet tevreden met het rijgedrag van 404 op slecht wegdek. Dat zullen de Afrikaanse gebruikers niet met hem eens zijn, maar daar zijn ook extreem slechte wegen in vergelijking met het toenmalige Duitsland. De ruitenwissers hebben maar één snelheid en de 404 doorstaat de klassieke koude start niet. Maar dat ligt waarschijnlijk eerder aan een slechte accu.

Henk Visscher

Onderstaand filmpje toont de hedendaagse visie van liefhebber Henk Visscher op de klassieke Peugeot 404. Kijkt Rainer Günzler met een gebruikersblik uit de jaren zestig, collectioneur Henk Visscher van Visscher Classique in Buren bekijkt de 404 als klassieker met een model uit 1964: “Een DS is het ultieme comfort, de 404 is het ultieme comfort mét gebruiksgemak en handelbaarheid.”